Validerende benadering - BTSG Beweging in Ouderenzorg (2024)

• 26 september 2017
• Alle, Belevingsgerichte benadering

Een benaderingswijze voor ouderen met dementie

Ontkennen van gestelde vragen
Stel u voor u gaat een dag uit winkelen in een vreemde stad. Als u uitgewinkeld bent, wilt u terug naar uw auto, maar u weet niet meer precies waar de parkeergarage is. U schiet een voorbijganger aan en vraagt: “Meneer, weet u hoe ik het beste bij de parkeergarage kan komen?” De man kijkt u aan en zegt: “Ach mevrouw, zullen we een kopje thee gaan drinken?” U denkt natuurlijk ‘Wat een idioot antwoord’ en stelt de vraag nogmaals: “Nee, meneer, ik ben vreemd in deze stad en weet nu niet goed de weg naar de parkeergarage.” De man steekt vriendelijk een arm onder uw arm en zegt “Ach, dat zien we straks wel. Laten we eerst maar gezellig een kopje thee drinken”.
Velen zullen verbolgen zijn over zo’n rare reactie. Toch is deze situatie helemaal niet zo onwerkelijk. Dit gebeurt regelmatig in de omgang met psychogeriatrische ouderen. Wat hier gebeurt is het ontkennen van een toch duidelijk gestelde vraag. En daarover gaat nu de Validation Therapie: het herkennen en bevestigen van de vragen en gevoelens van de ouderen met dementie.

Praktijktheorie
Validation Therapie combineert een theorie over het verschijnsel dementie met praktische aanwijzingen voor de omgang met de mensen. Validation is daarmee een praktijktheorie, die verder gaat dan het beschrijven van voorbeelden. Validation is niet nieuw in de zin van een totale omwenteling in de omgang met ouderen met dementie. Integendeel. Iedereen die serieus met ouderen met dementie omgaat ontdekt op een gegeven moment dat die oudere in zijn eigen werkelijkheid leeft en dat het geen zin heeft om hem of haar op onze werkelijkheid te oriënteren. Validation gaat er vanuit dat mensen met dementie niet perse meer teruggehaald moeten worden naar onze werkelijkheid. Dit verklaart waarschijnlijk voor een groot deel het enthousiasme (en dus de enorme belangstelling van hulpverleners) voor deze validerende benadering. Iedereen heeft immers wel eens ervaren dat het corrigeren van ouderen met dementie (= op de werkelijkheid oriënteren) in veel situaties weerstand en onrust oproept.

Dementie
Dementie, een proces van geestelijke achteruitgang, is een ingrijpende verlieservaring, zowel voor de oudere persoon in kwestie als voor diens omgeving. Bij dit proces staan inprentingsstoornissen voorop die een gedesoriënteerdheid tot gevolg kan hebben. Er ontstaan geheugenproblemen. De beleving van de eigen persoonlijkheid – zijnde een mens met een verleden, heden en toekomst – raakt verstoord. Door de gestoorde inprenting “maakt” de oudere met dementie geen nieuw hier-en-nu terwijl er ook problemen gaan ontstaan met de organisatie en constructie van herinneringen (het verleden). Daarnaast valt, in het geval van een dementie-syndroom, een achteruitgang van de kwaliteit van het vermogen tot denken en oordelen waar te nemen. Het bewustzijn is echter intact. Een en ander leidt ertoe dat “tijd” steeds minder een structurerende rol heeft en dat herinneringen uit de verschillende levensfasen door elkaar heen naar boven komen en op een voor de zorgverleners niet logische manier in een nieuw verband worden geplaatst.

Vier stadia
De Validation Therapy onderscheidt binnen het proces van dementering eenviertal stadia.

• Heteerste stadiumis het stadium van “Lichte verwardheid” (Disorientation).
  Hiermee wordt niet bedoeld de desoriëntatie in tijd, plaats én persoon. Het proces van dementie begint met gaten in het heden en verleden (inprentings- en geheugenstoornissen) waarbij tijd nog zijn structurerend karakter bezit. Ook zijn er problemen met het ordenen van de waarnemingen en met het vermogen tot oordelen. Voor de mensen die in dit eerste stadium van geestelijke achteruitgang zitten, heeft oriënteren op de werkelijkheid wel degelijk zin.
• Pas in een latere fase, hettweede stadium“Verwardheid in tijd” (Time Confusion), verliest de tijd zijn structurerende functie en komt de oudere in een tijdloze algemeenheid terecht. Verleden en heden lopen door elkaar. De oudere praat meer over zijn herinneringen en leeft meer in een eigen werkelijkheid.
• Als de persoon met dementie in het derde stadiumvan “Voortdurende beweging” komt, zijn de verbale vermogens langzaam aan het verdwijnen. De persoon is steeds minder ontvankelijk voor prikkels uit de omgeving. Deze mensen houden van bewegingen en ritmische herhalingen.
• In hetvierde stadiumvan “Vegeteren”, dringt de omgeving nauwelijks meer door. De ogen zijn gesloten. Er is wel een reactie op aanraking en deze ouderen zijn zeer gevoelig voor warmte en koestering.

Acceptatie
Het is belangrijk uit te gaan van de belevingswereld van mensen met dementie met als doel hen te helpen gelukkig te zijn met het leven dat zij leiden. Herinneringen en fantasieën worden geaccepteerd. Deze zijn ook van essentieel belang omdat zij behoren tot iemands leven en van invloed zijn op iemands huidige gedrag en motivatie. Inzicht in de levensgeschiedenis van een oudere is bij Validation erg belangrijk.
Als gevolg van dementie kunnen ook tal van onverwerkte emoties van vroeger alsnog naar boven komen. Validation kan helpen deze dan te verwerken. Waar het om gaat bij deze validerende benadering is dat de zorgverlener bevestigend (accepterend) is naar de bewoner met dementie. Dus niet ontkennen of er omheen praten, maar echt luisteren en bevestigen wat de bewoner aangeeft.

Houding en vaardigheden
Wat nu vaak gebeurt in de omgang met deze bewoners is, dat veel zorgverleners op hun eigen intuïtie afgaan. Er is geen goede theoretische onderbouwing die datgene wat zij doen rechtvaardigt. Men vraagt zichzelf dan ook af of men het goed doet. Er is behoefte aan handvatten. De Validation-benadering geeft dergelijke handvatten. Deze handvatten kunnen samengevat worden met de trefwoorden “houding” (attitude) en “vaardigheden”. Bij de houding moet het gaan omempathie.Hieronder wordt verstaan het zich dusdanig in anderen kunnen verplaatsen dat hun reacties begrepen worden. Het is een houding naar de oudere bewoner toe waaruit blijkt dat je zijn of haar gevoelens herkent en bevestigd. Een aantal vaardigheden worden in onderstaand kader kort weergegeven aan de hand van de vier eerder besproken stadia.

Validation als benadering
Validation is dus meer dan meegaan met de belevingswereld van de oudere met dementie, het is meer dan het bevestigen dat die wereld wel degelijk een realiteit is. Validation wil ook zeggen dat de zorgverlener op zoek is naar de redenen waarom iemand zich zo gedraagt of uit. Dit geschiedt door te observeren, te luisteren, waar te nemen en vragen te stellen.
Het hanteren van Validation is niet uitsluitend voorbehouden aan therapeutisch geschoolde deskundigen, maar ook uitstekend toepasbaar door de directe zorgverlener van de oudere met dementie: de ziekenverzorgster, de bejaardenverzorgster en familieleden.

Literatuur
N. Feil, Validation, respectvol omgaan met ouderen met dementie. Kavanah, Uitgeverij, 2004.